donderdag 26 oktober 2017

De nieuwe huisnummering te 's-Hertogenbosch in 1909 (3, slot)

In de krant van 30 november 1909 verschijnt een advertentie, waarin als oud nummer Minderbroedersstraat 350 wordt vermeld en als nieuw nummer 31, de wijkletter ontbreekt dus ook hier en die moet B zijn volgens de omnummeringslijst:


Ruim een jaar later verschijnt in de krant van 24 december 1910 een advertentie van waarschijnlijk dezelfde adverteerder, waarin slechts het nieuwe huisnummer wordt vermeld, het oude nummer waren de Bosschenaren allang vergeten:


In de krant van 2 januari 1911 verschijnt de volgende advertentie, waarin als oud huisnummer Hinthamerstraat C 53 wordt vermeld en als nieuw nummer 40:


De laatste advertentie met vermelding van een oud en/of nieuw nummer verschijnt op 21 september 1911 ruim twee jaar(!) na de invoering van de nieuwe huisnummering, het oude nummer is Hinthamerstraat C 52 en het nieuwe nummer is 36:


De oplettende lezer zal ongetwijfeld iets opvallen: Hinthamerstraat C 52 wordt 36 en C 53 wordt 40. Welk oud nummer had dan nummer 38? Dat blijkt wijk C nummer 52a te zijn, volgens de omnummeringslijst!

In de krant van 2 januari 1911 staat nóg een advertentie met een oud en nieuw adres: Korte Kerkstraat wijk A 99 wordt nieuw (Kerkstraat) 15. De Korte Kerkstraat was vóór 1909 het gedeelte van de huidige Kerkstraat tussen Markt en Krullartstraat.


In andere kranten verschenen nauwelijks advertenties betreffende de nieuwe huisnummering. Ik vond er slechts één en wel in de Nederlandsche Staatscourant van 14 mei 1910: Schilderstraat D 127 krijgt als nieuw nummer 32:


donderdag 19 oktober 2017

De nieuwe huisnummering te 's-Hertogenbosch in 1909 (2)

Alle nu volgende advertenties zijn afkomstig uit de Provinciale Noordbrabantsche en 's-Hertogenbossche Courant.
De heer Delmee had een winkel in gloeikousjes in de Ridderstraat wijk A 311. En hij adverteerde heel vaak in de krant op een bijzondere manier, nl. een advertentie in dichtvorm, zoals in de krant van 14 september 1908:


Nóg een advertentie van Delmee in dichtvorm in de krant van 16 november 1908:


In het volgende gedicht uit de krant van 30 augustus 1909 komt de nieuwe huisnummering ter sprake, Ridderstraat A 311 werd voortaan Ridderstaat 11:




In een advertentie van 6 september 1909 wordt slechts het nieuwe huisnummer vermeld, Hinthamerstraat 69:


Een advertentie uit de krant van 13 oktober 1909 vermeldt weliswaar een oud en een nieuw nummer, maar bij het oude nummer wordt geen wijkletter vermeld, Fonteinstraat 290 krijgt als nieuw nummer 1, het volledige oude nummer was Fonteinstraat wijk A 290 (zie omnummeringslijst):


Een advertentie van 11 oktober 1909 vermeldt het volledige oude nummer en het nieuwe nummer, Vuchterdijk wijk I 117 wordt nummer 14:


(wordt vervolgd)

donderdag 12 oktober 2017

De nieuwe huisnummering te 's-Hertogenbosch in 1909 (1)

In 1909 krijgt de gemeente 's-Hertogenbosch een nieuwe huisnummering. De huizen worden sindsdien per straat genummerd en dat waren de Bosschenaren niet gewend.

De voorgeschiedenis

Er was vermoedelijk al sinds 1742 sprake van een huisnummering te 's-Hertogenbosch, waarbij de huizen per wijk (blok) werden genummerd. Bij elk huis hoorde ook een straatnaam. In de 18e eeuw bestond  's-Hertogenbosch uit negen wijken, geletterd A t/m I. De indeling in wijken was gebaseerd op de armenblokken, die al in de 16e eeuw bestonden:


Deze plattegrond is ontleend aan het boekje, geschreven door Ton Kappelhof met als titel: Armenzorg in Den Bosch De Negen Blokken 1350-1810, uitgegeven door Stichting Matrijs te Utrecht in 1983.

Aan het begin van de 19e eeuw komt er een nieuwe wijk bij: het dorp Orthen, dat voorlopig nog zonder wijkletter aangeduid wordt. Vóór 1909 werden de huizen per wijk doorlopend genummerd, er was dus nog geen sprake van een even nummering aan de ene kant van de straat en een oneven nummering aan de andere kant. Dat zou pas in 1909 gebeuren. De volgorde van nummering per wijk ging als volgt: Men begon bij het eerste huis in een belangrijke straat en dat huis kreeg nummer 1. De buurman kreeg nummer 2 en als er dan een zijstraat kwam, ging men eerst de huizen in die zijstraat nummeren, bijvoorbeeld van 3 tot en met nummer 24. Nummer 25 was dan weer een huis in de hoofdstraat. Zo kon het gebeuren dat de huizen in de Hinthamerstraat genummerd waren 1 t/m 10 en dat de volgende huizen in diezelfde Hinthamerstraat genummerd waren 25 t/m 50. Bij de nummers 11 t/m 24 in dezelfde wijk hoorde een andere straatnaam, bijvoorbeeld Korte Waterstraat (de hier genoemde nummers zijn fictief). Daar kwam nog bij dat sommige straten op de grens van twee wijken lagen: De ene kant van de straat hoorde bijvoorbeeld bij wijk H, de andere kant bij wijk I. Het gebeurde ook dat het eerste gedeelte van een bepaalde straat hoorde bij een andere wijk dan het tweede gedeelte. Een ingewikkeld systeem dus. Tot 1860 bleef de indeling in wijken, gebaseerd op de armenblokken, bestaan. In 1860 kwam er een totaal andere wijkindeling. De wijkletters A t/m I bleven bestaan, en het dorp Orthen kreeg toen een eigen wijkletter nl. K. De indeling van de wijken A t/m I had niets meer te maken met de oude indeling , gebaseerd op de armenblokken. Zo kon het gebeuren dat een straat die vóór 1860 in zijn geheel in wijk C lag, maar sinds 1860 voor een deel in wijk A, voor een tweede deel in wijk D en voor een derde deel in wijk F. In de jaren 1860-1909 zijn er door stadsuitbreidingen nieuwe wijken bijgekomen, geletterd L t/m O. Kort vóór de invoering van de nieuwe huisnummering in 1909 bestond 's-Hertogenbosch dus uit 14 wijken, geletterd A t/m O (de letter J werd niet gebruikt, omdat deze teveel op een I leek).

 De nieuwe nummering

In de Provinciale Noord-Brabantsche en 's-Hertogenbossche Courant (PNHC) van 21 juli 1909 verscheen het volgende bericht betreffende de verordening van 12 juli 1909 op het nummeren der huizen:


De nieuwe huisnummering werd in het gemeenteblad van  2 augustus 1909 gepubliceerd, zoals blijkt uit de PNHC van 3 augustus 1909:


De nieuwe huisnummering was daarna nog enkele keren onderwerp van discussie in de gemeenteraad, zoals in de vergadering van 19 augustus 1909, gepubliceerd in de PNHC van 21 augustus 1909:


Ook in de vergadering van de gemeenteraad van 18 november 1909 kwam de nieuwe huisnummering ter sprake volgens het bericht in de PNHC van 20 november 1909:


De lijst van nieuwe huisnummers met daarbij de vermelding van de oude is digitaal beschikbaar op de website http://www.bossche-encyclopedie.nl/huisnummeromnummering%201909/a.htm


In de geboorteregisters van 1909 wordt de nieuwe adresaanduiding van de ene op de andere dag ingevoerd:



Akte 990 van 27 oktober 1909 vermeldt als geboorteadres Tweede Korenstraatje wijk B 391, akte 991 van 28 oktober Zuid-Willemsvaart wijk L 109 en akte 992 van 28 oktober Uilenspiegel wijk E 98 (dit straatje bestaat nu niet meer, maar lag toen in de buurt van de huidige Windmolenbergstraat).


Akten 993 t/m 995 zijn alle gedateerd 29 oktober en vermelden als geboorteadressen de nieuwe adressen Muntelwal 2, Achter den Vergulden Truiffel 8 en Muntelwal 5, geen wijkletters meer dus.

In de registers van overlijden van 1909 is niets van een nieuwe huisnummering te merken: sinds 1898 wordt in de overlijdensregisters geen adres meer vermeld van het huis, waarin de overledene is overleden.

Wat ik me afvroeg is, of er in krantenadvertenties melding wordt gemaakt van de nieuwe en/of oude huisnummers. En dat blijkt inderdaad het geval. Daarover meer in de volgende twee blogs.

donderdag 5 oktober 2017

Twee bijzondere gevallen van overlijden in 1876 te Orthen (gem. 's-Hertogenbosch)

Orthen is een dorp, dat hoort bij de gemeente 's-Hertogenbosch. In Orthen bevindt zich de begraafplaats van 's-Hertogenbosch. In Orthen overleden in 1876 twee personen onder bijzondere omstandigheden. Op 3 juli 1876 overleed aldaar Walterus van Sprang. Hij is volgens de overlijdensakte in het gehucht Orthen nabij de begraafplaats overleden en woonde op het Hinthamereind:


De aangifte van overlijden geschiedde door twee politieagenten en dat is bijzonder te noemen. Naar aanleiding van het overlijden van Walterus van Sprang verscheen in de Provinciale Noordbrabantsche en 's-Hertogenbossche Courant (PNHC) van 4 juli 1876 het volgende korte bericht:


Meer informatie vermeldde dezelfde krant twee dagen later op 6 juli 1876:


Nog geen drie maanden later overleed te Orthen op 26 september 1876 Daniel Oepen. Hij is volgens de overlijdensakte op de begraafplaats overleden en woonde aan de Tweede Nieuwstraat (dat is nu de Sint Josephstraat):


En ook dat had een bijzondere reden zoals blijkt uit het bericht in de PNHC van 28 september 1876:


In de Maasbode van 1 oktober 1876 verscheen naar aanleiding van het overlijden van Daniel Oepen het volgende bericht: